Hoe kan een familieonderneming 3, 5, 10 generaties floreren?

Als adviseur heb ik het voorrecht regelmatig betrokken te zijn bij  familieondernemingen die al meerdere generaties succesvol zijn. In een enkel geval is zelfs al sprake van een 5e of 6e generatie.
Ik kijk altijd met bewondering naar ondernemersfamilies die generaties lang in staat zijn gebleken om de belangen van familie en onderneming op harmonieuze wijze te combineren.
Eerder noemde ik relationele intelligentie als een eerste vereiste om blijvend succesvol te zijn.
Maar er is nog een belangrijk aspect dat  langdurig succesvolle familieondernemingen gemeenschappelijk hebben.
Dat schuilt in de persoon van de ondernemer(s)-aandeelhouder(s).

Rentmeesterschap

Het Bijbelse begrip Rentmeesterschap beschrijft misschien wel het beste de grondhouding die een ondernemer in een familieonderneming kenmerkt.
Het gaat, zoals een cliënt  van mij het verwoordde, om “beheren en doorgeven”.
Dat betekent beslist niet dat  ondernemingsrisico’s worden gemeden, maar wel dat die risico’s worden gezien in het licht van de geschiedenis en van de toekomst van de onderneming op lange termijn.

De ondernemer in blijvend succesvolle familieondernemingen beschouwt zichzelf bijna zonder uitzondering als rentmeester van die onderneming en van het daarin besloten familievermogen.
Ik citeerde al eerder een uitspraak van B. Puech, 5e generatie eigenaar van Hermés:

“We, in the fifth generation of the Hermés do not view ourselves as owners of the company, we are merely taking care of it for our children”.

Deze uitspraak typeert een van de meest wezenlijke verschillen met ondernemingen die publiek eigendom zijn.
De ondernemer-eigenaar van familieondernemingen staat in een traditie waarbij hij of zij de verantwoordelijkheid draagt om hetgeen is opgebouwd door te geven.
Hier gaat het om de écht lange termijn. Het over generaties heen, kijken naar de verre toekomst.
Dat leidt tot een andere ondernemingscultuur.
Want het gaat niet om de aandeelhouderswaarde aan het eind van dit jaar of desnoods over 5 of 10 jaar.

Het belangrijkste succescriterium in een familieonderneming is continuïteit op de lange termijn.
Dat leidt tot andere keuzes dan wanneer aandeelhouderswaarde doorslaggevend is.

Wanneer een familieonderneming meerdere generaties succesvol is gebleken ontstaat op den duur een andere dynamiek dan waarvan sprake was bij de oprichter en de tweede generatie.
De verantwoordelijkheid voor het gemeenschappelijk erfgoed krijgt dan meer nadruk, niet in de laatste plaats omdat er meerdere eigenaars zijn.

Wat zijn de kenmerken van  (goed) rentmeesterschap?

Een rentmeester beheert het vermogen van zijn opdrachtgever.
Periodiek rapporteert hij daarover.

Ook een ondernemer die als derde generatie in de familie de verantwoordelijkheid heeft gekregen over het beheer van de familieonderneming, zal daarover in het algemeen periodiek verantwoording afleggen.

Daarnaast is hij/zij zich er  van bewust dat er een moment komt waarop “het stokje wordt doorgegeven”.
De onderneming is na enkele generaties bijna altijd een inkomensbron voor meerdere familieleden.
En het is zaak om die bron te zijner tijd “bedrijfseconomisch gezond” over te dragen aan de volgende generatie.

Rentmeesterschap en familiestatuut

Wanneer een onderneming (lees”meerdere generaties ondernemers”) in staat is gebleken zich over de generaties heen te kunnen ontwikkelen ontstaat er, zoals gezegd, een nieuwe dynamiek.
Het aantal direct en indirect betrokkenen zal meestal sterk zijn gegroeid.
Om alle belangen op een verantwoorde wijze harmonieus te kunnen blijven behartigen zijn afspraken nodig.
Die afspraken worden vastgelegd in een familiestatuut.
En in dat statuut is een verwijzing naar het rentmeesterschap een goed uitgangspunt voor huidige en toekomstige leidinggevenden.
Een mogelijke formulering zou kunnen zijn:

“Onze onderneming is opgericht in 1885. Sindsdien hebben 4 generaties een bijdrage geleverd aan de groei en ontwikkeling, als leidinggevende, als medewerker of als aandeelhouder.
Wij koesteren een rijke historie en willen de positie van onze onderneming verder versterken.
Ons belangrijkste doel met de onderneming is om deze  bedrijfseconomisch gezond over te dragen aan de volgende generatie”

Samen met de visie en missie van de onderneming biedt een dergelijke tekst een goed kader voor het leiding geven in de onderneming. Uiteraard worden deze in detail verder uitgewerkt in hoofdstukken als “opvolging”, “aandeelhouderschap” en “maatschappelijk verantwoord ondernemen”.